Zapewne wielu z nas ADHD kojarzy niemal automatycznie z obrazem rozkrzyczanego i nadpobudliwego chłopca w wieku szkolnym. I trudno się takim skojarzeniom dziwić, skoro przez lata to dzieciom, głównie chłopcom właśnie, stawiano diagnozy ADHD. Właściwie nie interesowano się potencjalnym przebiegiem zaburzenia w dorosłym życiu tych dzieci. Okazuje się jednak, że ADHD nie jest wyłącznie zjawiskiem zamykającym się w szkolnych latach. Coraz więcej osób dorosłych dowiaduje się, że ich niegdysiejszy problem wciąż jest obecny (tylko np. daje o sobie znać pod postacią innych objawów) albo słyszy diagnozę ADHD po raz pierwszy, żałując bardzo często, że nie miało tej wiedzy o sobie znacznie wcześniej. Dzisiaj wiemy także, że ADHD jest także udziałem dziewczynek i kobiet (choć objawia się z reguły nieco inaczej).

ADHD – krótko o definicji

ADHD (ang. attention deficit hyperactivity disorder), zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi – można w uproszczeniu zdefiniować jako zaburzenie neurorozwojowe, które objawia się trudnościami w trzech obszarach: 1) zaburzeń uwagi, 2) nadmiernej aktywności ruchowej, 3) impulsywności.

ADHD u dorosłych – objawy

Objawy ADHD tworzą rozległy zbiór, (nie)występowanie czy stopień nasilenia konkretnych symptomów są zawsze sprawą indywidualną. Zasadniczo objawy ADHD, których doświadczają dzieci, pojawiają się także u dorosłych, lecz są zmienne w czasie – wpływają na nie wiek, rozwój fizyczny, czynniki środowiskowe (przykładowo nadpobudliwość z biegiem lat może zostać zastąpiona wewnętrznym niepokojem). Prezentujemy listę wybranych objawów ADHD u dorosłych (niekiedy wraz z przykładowymi zachowaniami):

  • Trudności ze skupieniem się na wykonywanym zadaniu, np.: łatwe uleganie rozpraszaczom zarówno zewnętrznym (np. dźwięki, światło), jak i „wewnętrznym” (osobom z ADHD pracować czy czytać nie pozwalają często ich własne myśli), problemy z ponownym skoncentrowaniem się po oderwaniu się od zajęcia czy rozproszeniu.
  • Kłopoty z wykonywaniem jednej czynności na raz – dorosły z ADHD może np. rozwieszać pranie czy ścierać kurze w kilku „ratach”, bo w trakcie zdąży go od tej aktywności odciągnąć mnóstwo różnych bodźców albo innych, chwilowo atrakcyjniejszych zajęć.
  • Trudności z wykonywaniem zadań o charakterze wieloetapowym – osoba z ADHD napotka kłopoty z wyznaczeniem sobie celu i zaplanowaniem działań, które krok po kroku doprowadzą ją z punktu A do punktu B.
  • Z powyższym objawem wiąże się też charakterystyczna dla ADHD trudność z ocenianiem ważności informacji i odrzucaniem zbędnych danych.
  • Gubienie przedmiotów – zwłaszcza tych codziennego użytku, w tej grupie znajdują się choćby klucze, dokumenty, telefon, rękawiczki, trzymana przed chwilą w ręce książka, skarpetka i in.
  • Kłopoty z utrzymaniem porządku, zadbaniem o dom – może to wynikać właśnie z powyższej tendencji do tracenia przedmiotów z oczu lub też z niechęci do wykonywania codziennych, powtarzalnych obowiązków (np. mycie naczyń okazuje się niezwykle nudne).
  • Powyższa nawiasowa uwaga odsłania kolejny ważny dla funkcjonowania dorosłych z ADHD aspekt. Można bowiem powiedzieć, że osoba z ADHD interesuje się tym, czym się interesuje. Oznacza to, że – z jednej strony – charakterystyczne będzie dla niej niezwykłe, trudne do przerwania skupienie na ciekawym dla niej zagadnieniu, z drugiej – żadne siły nieraz nie potrafią wymóc na niej uwagi podczas nudzących aktywności. Dorosły z ADHD będzie więc np. godzinami zapamiętale studiować blogi o wybranej tematyce (może przy tym zapominać, że jest głodny lub potrzebuje wyjść na moment do toalety). Nie lubi jednak kończyć książek czy filmów, które mu nie przypadły do gustu.
  • Częsta potrzeba dobodźcowywania się. Okazuje się, że dla dorosłych z ADHD oglądanie serialu to za mało, lubią w tym czasie jednocześnie przeglądać sklepy online z odzieżą, rozwiązywać sudoku na telefonie czy odpisywać na wiadomości.
  • Częste zniecierpliwienie, niechęć do czekania na swoją kolej – to emocje nie zawsze okazywane na zewnątrz, towarzyszą poruszaniu się po mieście (kiedy inni chodzą za wolno!), zakupom stacjonarnym, wizytom u lekarzy i wielu innym sytuacjom.
  • Trudności w prowadzeniu rozmów – osoby z ADHD nie mogą często skoncentrować się na tym, co mówi do nich rozmówca (w tym czasie ich oko może np. notować inne detale z otoczenia), niecierpliwią się, że partner rozmowy mówi wolno (stąd często kończą za niego zdania), z trudem czekają na swój głos. Zdarza im się także mówić za dużo i za głośno czy snuć zawzięcie opowieść bez wcześniejszego podania kontekstu niezbędnego słuchaczowi do zrozumienia narracji.
  • Potrzeba ruchliwości – może objawiać się ciągłym wykonywaniem kolejnych czynności, nieumiejętnością dłuższego pozostawania w pozycji siedzącej (dorosły z ADHD może np. ciągle sprzątać, przekładać przedmioty z miejsca na miejsce). Kiedy kontekst społeczny nie pozwala na widoczny ruch (chociaż osobom z ADHD zdarza się także np. wychodzić w sytuacjach, w których jest to społecznie niepożądane), to jest on zastępowany przez machanie czy okręcanie stopą, skubanie skórek u paznokci, częstą zmianę pozycji ciała i in.
  • Podejmowanie pochopnych decyzji, działanie pod wpływem impulsu – w tej kategorii mieszczą się m.in. nieprzemyślane zakupy, zbyt szybka jazda samochodem (!), zainteresowanie sportami ekstremalnymi, wypowiadanie na głos nieprzemyślanych treści.

ADHD u kobiet i dziewczynek

Ustalenia naukowe nakazują odłożyć do lamusa przekonanie, że synonimem ADHD jest obraz niesfornego chłopca. Coraz częściej w przestrzeni publicznej porusza się problem (spóźnionego) diagnozowania tego zaburzenia u dziewczynek i kobiet. Okazuje się też, że dziewczynki i kobiety najczęściej doświadczają ADHD w formie odmiennej niż chłopcy i mężczyźni, tzn. – statystycznie występuje u nich inna grupa objawów. ADHD kobiet częściej naznaczone jest wewnętrznym napięciem (w miejsce zewnętrznej ruchliwości), rzadziej sprawiają jako dziewczynki problemy wychowawcze, lecz zdają się bardziej rozkojarzone i nieobecne. Te różnice w obrazie ogólnym wynikają m.in. ze specyfiki i różnic procesów socjalizacyjnych, którym poddawani są chłopcy i dziewczynki. Tym ostatnim obowiązujące kody kulturowe nie pozwalają (lub pozwalają mniej chętnie) np. na nadpobudliwość ruchową.

ADHD u osoby dorosłej – jak sobie pomagać?

Jeśli odnajdujesz się w przeczytanych czy zasłyszanych opowieściach o ADHD, dostrzegasz u siebie (przynajmniej niektóre) objawy, to warto zwrócić się do specjalisty i porozmawiać o swoich podejrzeniach. To on wskaże kolejne kroki na drodze do diagnozy oraz najlepsze formy wsparcia po jej otrzymaniu. Wśród możliwości wsparcia znajdują się m.in. terapia i przyjmowanie leków. W oswajaniu się z doświadczeniem diagnozy ADHD przydatne mogą być też różne działania samopomocowe. Należy do nich z pewnością zdobywanie wiedzy o tym zaburzeniu z rzetelnych źródeł – warto zapoznać się ze stale rosnącą ofertą książek czy nawet broszurek informacyjnych, posłuchać podcastów prowadzonych przez specjalistów. Ulgę i wsparcie może przynieść także kontakt z innymi osobami z ADHD – już czytanie wpisów w mediach społecznościowych potrafi dać poczucie wspólnotowości i wsparcia, o sprytnych poradach nie wspominając. Warto też – choćby w niewielkim zakresie – uregulować swój tryb życia, zadbać o higienę pracy i odpoczynku. A na koniec – spróbować zaakceptować swoje ADHD, które, jak coraz częściej podkreślają eksperci, jest po prostu odbiciem ludzkiej neuroróżnorodności.

Źródła:

1. E.H. Hinriksdóttiri, V. Hjálmarsson, Dorośli i ADHD, tłum. M.E. Bartoszek, dostępny online: https://www.adhd.is/static/files/baeklingar/PDF/adhd_fullordnir_polska_0820_v1.pdf [data dostępu: 24.04.2023]

2. K. Karteczka, Zespół hiperkinetyczny (ADHD) u osób dorosłych, „Edukacja dorosłych” 2012, nr 1, s. 113–126, dostępny online: https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-285dc9c2-b667-4531-9afb-6d11a0a26e42/c/Karteczka_K._1_2012.pdf [data dostępu: 24.04.2023]

3. ADHD i ADD – co badania i aktualna wiedza naukowa o tym mówią?, podcast, dostępny online: https://web.swps.pl/strefa-psyche/blog/relacje/24062-adhd-i-add-co-badania-i-aktualna-wiedza-naukowa-o-tym-mowia-podcast [data dostępu: 24.04.2023]

4. Spektrum ADHD u dziewczynek i u kobiet, podcast, dostępny online: https://web.swps.pl/strefa-psyche/blog/relacje/24151-spektrum-adhd-u-dziewczynek-i-u-kobiet-podcast [data dostępu: 24.04.2023]

5. Spektrum ADHD u dorosłych – jak się objawia i jak sobie z nim radzić?, podcast, dostępny online: https://web.swps.pl/strefa-psyche/blog/relacje/24117-spektrum-adhd-u-doroslych-jak-sie-objawia-i-jak-sobie-z-nim-radzic-podcast [data dostępu: 24.04.2023]

6. R.A. Barkley, with Ch.M. Benton, Taking charge of adult ADHD, New York 2010.

7. https://www.eunetworkadultadhd.com [data dostępu: 24.04.2023]